تفسیر معتزلهتفسیر معتزله، تفسیر بر اساس عقاید مذهب معتزله است. ۱ - معتزلهمعتزله یکی از فرقه‌های کلامی است که در اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری در عصر اموی پیدا شد. رئیس این فرقه، واصل بن عطاء (۸۰ - ۱۳۱ق) است. ۲ - مبانی اعتقادی معتزلهاصول و مبانی اعتقادی معتزله عبارتند از: توحید؛ عدل؛ وعد و وعید؛ امر به معروف و نهی از منکر؛ منزلة بین المنزلتین (یعنی مرتکب کبیره، نه مؤمن است و نه کافر. به خلاف مرجئه که او را مومن می‌دانند و به خلاف خوارج که او را کافر می‌خوانند). ۳ - قایل به حاکمیت عقلمعتزله برای اثبات عقاید خود و رد ادله مخالفان، تفسیر قرآن را با مهارت خاصی به حاکمیت عقل پیوند زدند؛ تاجایی که گاهی روایات صحیح را نادیده می‌گرفتند؛ یعنی هرجا بین عقل و نقل تعارضی به وجود می‌آمد، اگر نمی‌توانستند برای نقل تاویلی بیابند، آن را رد می‌کردند. ۴ - شیوه معتزله در تفسیر قرآنمعتزله در تفسیر قرآن همه آرای خود را صحیح می‌دانستند و بنا به دیدگاه اجتهادی خود آن جا که از یک آیه احتمال‌های مختلفی به ذهن می‌رسید، همه آن‌ها را موافق اجتهاد صحیح می‌شمردند. در حقیقت، رسالت تفسیر در پپشگاه معتزله، تاویل آیاتی از قرآن است که با عقاید آنان سازگار نیست. معتزله گاهی برای توجیه عقایدشان قرائت مشهور را رها کرده، به قرائت شاذ روی آوردند، چنان که در قول خداوند (وکلم الله موسی تکلیما) برای تنزیه خدا "الله" را به فتح می‌خوانند و "موسی" را، با تقدیر ضمه، فاعل تلقی می‌کردند تا فاعل تکلم "موسی" باشد، نه "الله". [۲]
گلدتسیهر، ایگناتس، ۱۸۵۰ - ۱۹۲۱م، مذاهب التفسیرالاسلامی، ص(۱۲۱-۱۹۹).
[۴]
جوینی، مصطفی الصاوی، مناهج فی التفسیر، ص۱۰۷.
[۵]
کمالی دزفولی، علی، ۱۲۹۲ -، شناخت قرآن، ص(۴۳۳-۴۴۷).
[۷]
جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیرقرآن کریم، ص(۱۵۶-۱۶۴).
۵ - عناوین مرتبطتفاسیر معتزله؛ مفسران معتزله. ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تفسیر معتزله». |